සිංහල ආණ්ඩුක්‍රමයට මහරජතුමාද අධිකාරම් දෙදෙනෙක් ද දිසාපතිවරුන් හයදෙනෙක් ද මොහොට්ටාල වරුන් තිදෙනෙක් ද මුහන්දිරම් වරුන් පස්දෙනෙක්ද වුහ රජුව අත්හැර දැමු විට ලැබෙන නිලධාරී මණ්ඩලය සඳහා මහවාසල රදලවරුන් යන නම ව්‍යවහාර කරනු ලබයි දිසාපතිකෙනෙකුට සිය දිසාව තුළ රජෙකුට සමාන බලතල තිබුනේය මීට හේතුව වුයේ සාමාන්‍යයෙන් දිසාපතිවරුන් රජකුමරුවන් වූ හෙයිනි බැල්ඩෙවුස් නම් පරංගි ග්‍රන්ථ කතෘ අනුව මෙයින්ම සිංහාසනය අරභයා නොයෙක්විට කැරළි කෝලාහලද රටේ ඇති විය රජතුමාගේ ප්‍රධාන ලේකම්වරු තිදෙනා ද බොහෝ විට රජකුමාරවරුන් විය මහවාසල රදළවරු නොවූ කෝරාලලා ද ආරච්චිලා ද එක එක කර්මාන්ත සම්බන්ධ විදානෙලා ද පොලිස්භට හමුදාවක් වූ කටුපුරුල්ලේ නිලධාරීන් ද වශයෙන් විශාල සුළුමුලාදෑනි පිරිසක් ද සිටියහ රජතුමාගේ විශේෂ බලකොටු වූ කන්දඋඩ පස්රට නොහොත් දුම්බර හේවාහැට සාරසියපත්තුව ,උඩුනුවර සහ යටිනුවර ආදියට පත් කල රටේ රාලවරුන් පස්දෙනා රජතුමාගේ අණට පමණක් කීකරු විය යුතු වේ මේ පස් රටේ සේනාධිපතියා වන්නේ මහරජුය දුම්බරට පමණක් සිංහල රජවරුන්ගේ සමයේදී රජෙකු තෝරා පත්කර ගැනීමට බලය තිබුනේය
ආදායම් ක්‍රමය
ගඩලාදෙණි සෙල්ලිපිය අනුව වෙළඳාම ඇතුන් ඇල්වීම මැණික් ගැරීම් ඛනිජ ආකර කරවීම මුදල් අච්චුගැසීම ආදිය හිමි වුයේ රජුට පමනකි ගබඩා ගම් රාශියකින් ගත් ආදායම් ද රජතුමාගේ භාණ්ඩාගාරයටම හිමිවිය ගබඩා ගම් වලින් රජතුමාට ගෙවිය යුතු වාර්ෂික ආදායම් පියවූ පසු ශේෂවූ කොටස දිසාපතිතැනට අයිති වේ තවද දඩ වශයෙන් ගෙවන මුදලද දිසාපති තැනටම හිමි විය අන් නිලධාරීන්ට ද මේ ක්‍රමයෙන් හෝ රාජකාරිය කොටසක් හෝ ජිවන වෘත්තීය සඳහා දෙනු ලැබේ
රාෂ්ට්‍ර පාලනය රටවාසින්ම කළ පිළිවෙල
ගම්සභා ශාක්‍යකුල ක්‍ෂත්‍රියයන් අතර ව්‍යවහාර වූ සමුහාණ්ඩු ක්‍රමය නොනසාම ක්‍රි ව 1818 තෙක් ගෙන ආ නිසා ත්‍රිසිංහලේ ප්‍රධාන ආණ්ඩුක්‍රමය වුයේ ගම්සභාපාලන ක්‍රමය වේ.ගමක යම්තාක් ගෙවල් ඇත්නම් ඒ එක් එක් ගෙදරකට සාමාජිකයකු බැගින් දියයුතු නිසා ගම්සභාවේ සාමාජික පිරිස ද ගමේ ගෙවල් පිහිටි ගණනට සමවේ මෙම සාමාජික පිරිස කුල භේදයක් හෝ පංති භේදයක් අනුව තෝරා පත්කරගන්නා ස්වභාවයක් නොතිබූ නිසා ගම්සභාක්‍රමය ලාංකිකයන් අතර එක්තරා සමුහාණ්ඩු ක්‍රමයක් පැවතුණි ගමේ සම්පුර්ණ පාලන බලය ගම්සභාව මගින් පත් කරන ගමේ දස දෙනාට අයත් වූ නිසා රජුට හෝ නිලධාරී මණ්ඩලයට අයබදු ගන්නා අවස්ථාවේදිද රාජ අපරාධයක් කලවිට ද සම්බන්ධයක් ඇතිවූ නමුත් සෙසු වාරයන්හි කිසිම සම්බන්ධයක් නොතිබුණි දුරාතිතයේ සිට පැවත ආ මෙම රාෂ්ට්‍ර පාලන ක්‍රමය කඩා කප්පල් කරනු ලැබුවේ ඉංග්‍රීසි පාලකයෝය
රට සභා ක්‍රමය
ගම් සභාවේදී දුන් තීරණයට විරුද්ධව රට සභාවට පැමිණිලි කළ කල්හි මුළු දිසාවේම ගම්සභාපතිවරු රැස්වී නඩුව විසඳූ විට එය සාමාන්‍ය නඩු හබ ආදියෙහි අවසාන තීරණය වේ වඩුග රජවරුන් ද තරමක් දුරට ගම්සභා ක්‍රමය නැසීමට දායක වී ඇත
ක්‍රමක්‍රමයෙන් මාතලේ ඌව සහ බින්තැන්නේ යන පළාත්වලින් ගම්සභා ක්‍රමය නැතිකිරීමට තැත්කරනු ලැබුවේ ඒ ප්‍රදේශවල පැවති ස්වාධීනත්වය තුරන් කරන අදහසිනි
සමාජ තත්වය
සෙන්කඩගල සමයේ මුල් කාලයේදී කුලභේද ආදියෙන් රට නොපෙළුනේය එය වඩුග රජවරුන් පතුරාහැරිය වසංගතයකි රජු පියෙකු වශයෙන් ද ප්‍රජාව පුත්‍රයින් වශයෙන් ද මෙකල සලකන ලදී නරේන්ද්‍රසිංහ රජුකල මැදමහනුවර අධිකාරම්තුමා වූ දුම්බර ඈපානන් හේවිසි පන්දම් ආදිය ඇතුලත් පුදපෙළහරින් මහවාසල තෙක් ගිය බවට දෙස් දෙන සමකාලින සිව්පද පාඨයක් නම්
වාසල ඇතුලට යනකොට අන්ද ම්
එළියට එනකොට දෑලේ පන්ද ම්
තුප්පට්ටිය ඇඳ එනකොට අන්ද ම්
පැළැන් කිරීට මැදිවක අදිකාර ම්
2 රාජසිංහ රජු තලගුණය නම් ගමට පැමිණ සුන්සහල් බත් අනුභව කොට පිටත්ව යන ගමනේදී තමන් මහරජු බව දැන්වුයේ රජු අතරෙත් සාමාන්‍ය දිළිඳු ජනයා අතරත් සමාජ වෙනසක් නොපැවැත් වූ නිසා ය
වහල් මෙහෙය
මුළු ලෝකයේම වහල් මෙහෙය මෙකල ප්‍රභලව පැවති කාලයකි ලක්වැසියා වහලුන්ට විශේෂයෙන් කාරුනිකවූ හෙයින් එකල ලක්දිව වහල් මෙහෙය ඉසිලිය නොහැකි තරම් දුක්ඛ දායක නොවීය සිහලුන් අතර වහල් මෙහෙයට හේතු වුයේ ණයගැති කමය සිංහලයාට විරුද්ධව ආ පරංගි ඕලන්ද ඉංග්‍රීසි ආදී අන් ජාතිකයන් යුද්ධ භූමියේදී අල්වා ගත් විට වහල් භාවයට පත්වෙන බව සෙන්කඩගල විමලධර්මසූරිය රජුකල දුම්බර සේනාධිපති ගංගොඩ ලංකාධිකාරින් විසින් රචනා කරන ලද සමකාලින කාව්‍යයක් අනුව ඔප්පු වේ එනම්
නීලට වන් විමල දහම් නිරිඳුගේ බල නොදැන එවි ට
රාළට ජන නුවණ මදිව ඇවිත් වැදුනි මහනුවර ට
ගාලට වන් ගෙරින් ලෙසට අල්ලා බැට දී වට කො ට
වාලට දුනි සෙනගට ගෙනියන ලෙස රටින් රට ට
"හිරෙන් ඉමං කිරීමට" නොහොත් වහල් මෙහෙයෙන් නිදහස් කිරීම සඳහා ඔප්පුවක් දිය යුතුය පරණ ඔප්පු ලියන ක්‍රමය පෙන්වන ණය ගැතිව වහල් වී පසුව නිදහස ලබාගත් කෙනෙකුගේ දරුමුනුබුරු පරපුරින් පැවත ආ කලිංගුවා නැමැත්තෙකු ළඟ තිබෙන ඔප්පුව නම්
ආර්ථික තත්වය
එකල ආර්ථික තත්වය රඳා තිබුනේ ගොවි කර්මාන්තය උඩය සිංහල නරපතීන් විසින් වැව් අමුණු බඳවා කෙත්වතු සාදා රට සශ්‍රික කරනු ලැබුවේ එහෙයිනි ආහාරයට අන්‍යන්ට ගැතිවූ රටකට නිදහසක් නැති බව දත් සිංහල නරපතීන් යෙදු ආර්ථික ක්‍රමය ඉඳුරාම ප්‍රශංසනීයය වෙළඳාමේ නියුතුවූවන්ට පුවක් වෙළඳාම ආදිය රජු වෙනුවෙන් කරන්නට සිදුවිය ඇතුන් ඇල්විම,මැණික් ගැරීම සහ ඛනිජ ආකර ආදිය කරවීම රජුගෙන් බලයක් ලබාගෙන කළ යුතුය රිදී කාසි ,පනම් කාසි,සල්ලි සහ තුට්ටු ව්‍යවහාරයේ තිබු නමුත් ඒ ඒ ද්‍රව්‍ය හුවමාරුකර ගැනීමෙන්ම වෙළහෙළඳාම සම්බන්ධයෙන් වූ ගනුදෙනු කරන ලදී ඉංග්‍රීසීහු 1818 දී දුම්බරද,සාරසියපත්තුවේද,හේවහැටේ ද,මුළු ඌව ප්‍රදේශයේම වැව් අමුණු විනාශ කොට කෙත්වත් විනාශ කළ හෙයින් ත්‍රිසිංහලේ ආර්ථික තත්වය විනාශ විය
ශාස්ත්‍ර දියුණුව
ගමක් පාසාම පිරිවෙන් ඉදිකර බුද්ධ පුත්‍රයින්ට අධ්‍යාපනය භාර දී මේ මගින් එකල අධ්‍යාපනය නගා සිටුවන ලදී මේ නිසාම රට අල්ලා ගැනීමට දුෂ්කරයයි සලකනු ලැබූ පරංගීහු පන්සල් ගිණිතබා පිරිවෙන් විනාශ කළේය ඉංග්‍රීසින් ද රට සදහටම වහල් භාවයට ගැනීමට සිතා පිරිවෙන් මගින් රාජද්‍රෝහීන් ඇතිවෙතියි චෝදනා කර පිරිවෙන් වසාදමා එම අධ්‍යාපන ක්‍රමය විනාශ කර දැමීය
ආගම
මැදිවක පල්ලේවෙල විහාරයෙන් ලබාගත් තුඩපතකින් ආගම වැටී තිබු ප්‍රපාතය මනාව ඔප්පුවේ එනම්
මෙහිදී ගෑනුහිරයක් සහ පිරිමි හිර දෙන්නෙක් කහවත්තෙ ගනින්නාන්සෙට දුන්නේයැයි ප්‍රකාශකෙළේ වහලුන් තුන්දෙනෙක් විහාරයට පුජාකළ බව හැඟවීම සඳහායි පරංගින් හා යුද්ධ කළ නිසා ශාසනය ප්‍රපාතයකට වැටී තිබුනේ මෙකලය නොක්ස් නම් ග්‍රන්ථ කතෘ අනුව මෙකල ශාසනය භාරව සිටියේ රැවුල වවාගෙන ගිහියන් හා සමාන පිරිසකි ගණින්නාන්සේලා නමින් හදුන්වති මොවුන්ව පත්කරනු ලැබුවේ සාමාන්‍ය ගුරුවරුන් හා පන්සල විහාර ආරාම ආරක්ෂකයන් වශයෙනි
නීතිය
රාජ්‍යයේ නීතිය වුයේ යඥවාල්ක්‍ය සෘෂිවරයාගේ නීති සංහිතාවෙහිද මනු සංහිතවෙහිද,ගිහිවිනය ආදි පාලි ග්‍රන්ථයන්හිද ආ චාරිත්‍ර වාරිතත්‍රාදියයි.රජුට පවා නීතිය නොහොත් සිරිත් විරිත් උල්ලංඝනය කිරීමට බලයක් නොතිබුනේය මෙනිසාම නරේන්ද්‍රසිංහ රජු දඩයකට යටපත් කරන්ට රාජසභාවට පුළුවන් විය වඩුග බිසවට මුලාවූ නරේන්ද්‍රසිංහ රජු රාජසභාව දුබලකර නායක්කර්වරුන්ට ප්‍රමුඛස්ථානය දී මෙ නීති රීති තරමක් දුරට කඩාකප්පල් කළ නිසාම වඩුගයෝ රජවූ විට සිංහල රජවරුන් විසින් නුදුන් වධ බන්ධන ආදිය දීමට පටන් ගත්තේය
