අටකලන් කෝරලයේ කඳවෙල් පත්තුවේ මේ විහාරය පිහිටුවා ඇත මෙය වළගම්බා රාජ්‍ය කාලයේ නිර්මාණය වුවක් යයි මතයක් ද ඇත මෙහි වැඩ වාසය කල භික්‍ෂුවක් වළගම්බා රජුගේ සේනා සංවිධානයට සහය දුන් බව ජනප්‍රවාදගතව ඇත මෙහි ඇති ලෙන විශාල එකකි දිග අඩි 120ක් හා පළල අඩි 23කි ගල්ලෙනේ ඉදිරිපස පැරණි කටාරම් ඇත මෙම විහාරය vi පැරකුම්භා ශ්‍රී විජය රාජසිංහ හා ශ්‍රී වික්‍රම රාජසිංහ යන රජවරුන් විසින් ප්‍රතිසංස්කරණය කරවා ඇත vi වැනි පැරකුම්භා රජු කල කොට්ටිඹුල්වල විහාරයත් සමන් වෙහෙරත් පැපිලියානේ සුනේත්‍රාදේවි පිරිවෙනත් අතර සමීප සම්බන්ධකම් පවත්වා ඇති බවත් සඳහන් වේ සපරගමුව මහ සමන් දේවාලයේ රාජකාරි පිරිත් නිලය පවරා ඇත්තේ ද කොට්ටිඹුල්වල රජමහ විහාරයටය මෙහි වැඩ විසු කොට්ටිඹුල්වල අනෝමදස්සි තෙරුන් විසින් චෛත්‍යය ප්‍රතිසංස්කරණය කරවා ඇත මෙම අනෝමදස්සි තෙරුන් විසින්ම අරමනපොල විහාරයේ දහතුන් රියනක් පමණ උස ඇති චෛත්‍යක් කරවා ප්‍රතිමා වහන්සේ තුන් නමක් නිමවා නේත්‍ර ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කර එහි පින් මහනුවර රජකළ ශ්‍රී වික්‍රම රාජසිංහ රජුට අනුමෝදන් කලවිට මෙම විහාරස්ථානය දෙකටම අක්කර පහළොස්දහසක පමණ ඉඩම් පුජාකර දී ඇති තඹ සන්නසක් ඇත
මෑත භාගයේ විසු තඹගමුවේ බුද්ධරක්ඛිත තෙරුන් දක්වා සංඝ පරම්පරා 22 ක් පැවතී බව කියති පුරාණයේ මෙම ගල්ගුහාවේ වැඩ විසු විදර්ශක භික්‍ෂුන් සමීපයේ පිහිටි ගල්පාය නගරයට පිඬුසිඟා වැඩිය බවට සඳහන් වේ එයින් මෙම ස්ථානය කලක් භික්‍ෂු විවේක ස්ථානයක් ලෙස පැවති බව පෙනී යයි සබරගමුව පළාතේ ඇති අතිශයින් වැදගත් මෙන්ම දර්ශනීය ලෙන් විහාරයක් ලෙස කලක් පැවති බව විනාශයට පත්ව ඇති නටබුන් වශයෙන් දක්නට ලැබෙන විවිධ සාධකවලින් මනාව සනාථ වේ ලෙන් විහාරය තුල දක්නට හැකි චිත්‍ර ඉතාමත් ඉහල අගයකින් යුක්ත වන අතර නිදන් සොරුන් අතින් වැනසී ගිය ස්ථුප හා පිළිම ද මෙහි වටිනාකම පිළිඹිබු කරනු ලබයි බොහෝ දෙනාගේ දර්ශනයට ලක්වන්නේ මෙම ලෙන් විහාරය පමණක් වුවද අවට හාත්පස වනයෙන් වැසි ගිය ප්‍රදේශය පුරා ඉපැරණි ඉතිහාසයක වගතුග සැඟවී ඇත දුරාතීතයේ පටන් ආසන්නයේ පැවති යයි සලකන සඳගනා රාජධානියේ ශ්‍රී විභූතියේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස කොට්ටිඹුල්වල ද බැබලෙන්නට ඇතැයි සැලකේ ලෙනට ඉහල පර්වතයේ මුදුනේ ද වටිනා පුරාවස්තු රාශියක් විනාශ වෙමින් පවතින අතර වගකිවයුත්තන්ගේ අවධානය යොමුවී කොට්ටිඹුල්වල හාත්පස ඉතිහාසය මතුකොට දැක්වීම යුගයේ අවශ්‍යතාවයක් ලෙස සැලකිය හැක
මෑත භාගයේ විසු තඹගමුවේ බුද්ධරක්ඛිත තෙරුන් දක්වා සංඝ පරම්පරා 22 ක් පැවතී බව කියති පුරාණයේ මෙම ගල්ගුහාවේ වැඩ විසු විදර්ශක භික්‍ෂුන් සමීපයේ පිහිටි ගල්පාය නගරයට පිඬුසිඟා වැඩිය බවට සඳහන් වේ එයින් මෙම ස්ථානය කලක් භික්‍ෂු විවේක ස්ථානයක් ලෙස පැවති බව පෙනී යයි සබරගමුව පළාතේ ඇති අතිශයින් වැදගත් මෙන්ම දර්ශනීය ලෙන් විහාරයක් ලෙස කලක් පැවති බව විනාශයට පත්ව ඇති නටබුන් වශයෙන් දක්නට ලැබෙන විවිධ සාධකවලින් මනාව සනාථ වේ ලෙන් විහාරය තුල දක්නට හැකි චිත්‍ර ඉතාමත් ඉහල අගයකින් යුක්ත වන අතර නිදන් සොරුන් අතින් වැනසී ගිය ස්ථුප හා පිළිම ද මෙහි වටිනාකම පිළිඹිබු කරනු ලබයි බොහෝ දෙනාගේ දර්ශනයට ලක්වන්නේ මෙම ලෙන් විහාරය පමණක් වුවද අවට හාත්පස වනයෙන් වැසි ගිය ප්‍රදේශය පුරා ඉපැරණි ඉතිහාසයක වගතුග සැඟවී ඇත දුරාතීතයේ පටන් ආසන්නයේ පැවති යයි සලකන සඳගනා රාජධානියේ ශ්‍රී විභූතියේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස කොට්ටිඹුල්වල ද බැබලෙන්නට ඇතැයි සැලකේ ලෙනට ඉහල පර්වතයේ මුදුනේ ද වටිනා පුරාවස්තු රාශියක් විනාශ වෙමින් පවතින අතර වගකිවයුත්තන්ගේ අවධානය යොමුවී කොට්ටිඹුල්වල හාත්පස ඉතිහාසය මතුකොට දැක්වීම යුගයේ අවශ්‍යතාවයක් ලෙස සැලකිය හැක
